معانی متعدد معروف در قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

امر به معروف و نهی از منکر

معانی متعدد معروف در قرآن

معروف به معانی متعددی در قرآن آمده است که از آن جمله معروف به معنی «شناخته شده» است. مانند: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ».(1)

علامه طباطبائی در تفسیر المیزان در ذیل آیه ی «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوف‏»(2) می فرماید: «معروف به معناى هر عملى است که افکار عمومى آن را عملى شناخته شده بداند، و با آن مانوس باشد، و با ذائقه‏اى که اهل هر اجتماعى از نوع زندگى اجتماعى خود به دست مى آورد سازگار باشد، و به ذوق نزند.»(3)

در تفسیر نمونه چنینی آمده است:

«معروف در لغت به معنى شناخته شده (از ماده عرف) و" منکر" به معنى" ناشناس" (از ماده انکار) است. و به این ترتیب کارهاى نیک، امورى شناخته شده، و کارهاى زشت و ناپسند، امورى ناشناس معرفى شده‏اند. چه اینکه فطرت پاک انسانى با دسته اول آشنا و با دوم ناآشنا است!»(4)

در آیاتی مانند« أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوف‏»(5)« قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یَتْبَعُها أَذى‏»(6) مراد از معروف چیزی است که مطابق عقل سلیم و فطرت سلیم باشد. خواه شرع بالخصوص با آن تصریح کرده باشد یا نکرده باشد.

ارزیابی امام خمینی از معروف و منکر

امام خمینی در تحریر الوسیله می فرماید: « هر کدام از امر به معروف و نهى از منکر به واجب و مستحب تقسیم مى‏شود، پس چیزى که عقلًا یا شرعاً واجب است، امر به آن واجب مى‏باشد و چیزى که عقلًا قبیح، یا شرعاً حرام است، نهى از آن واجب مى‏باشد و چیزى که مندوب و مستحب باشد، امر به آن مستحب است و آنچه مکروه باشد، نهی از آن مستحب و امر به آن مکروه است.(7)

در بعد اجتماعی از سیره و افکار وآثار مگتوب و شفاهی ایشان چنینی استنباط می شود که هر آن چیزی که مطلوب خدای متعال و شرع  مقدس باشد و ارسال رسل برای تحقق آن در جامعه صورت گرفته باشد، معروف می گویند و هر چیزی که خلاف خواسته ی خداوند و دین مبین اسلام باشد و تلاش پیامبر و ائمه علیهم السلام در جهت رفع آن باشد منکر گفته می شود.(8)

پی نوشت:

1. اعراف/199.« و به کار شایسته فرمان ده‏»

2. بقره/228.« و براى زنان، حقوق شایسته‏اى بر عهده مردان است‏»

3. المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، ص236.

4. تفسیر نمونه، ج3، ص37.

5. بقره/231.«آنها را به طور شایسته و متعارف نگه دارید»

6. بقره/264.« گفتارى پسندیده [در برابر تهیدستان‏] و عفو [ى کریمانه نسبت به خشم و بد زبانى مستمندان‏] بهتر از بخششى است که دنبالش آزارى باشد»

7. تحریرالوسیله، ج1، ص526.

8. درآمدی به جامعه شناسی، ص229

امر به معروف و نهی از منکر

بسم الله الرحمن الرحیم

امر به معروف و نهی از منکر

معنای اصطلاحی و عرفی امر و نهی

معنای اصطلاحی امر برانگیختن افراد برای انجام کاری است. که با لفظ افعل و یا الفاظ معادل آن می باشد. در زبان فارسی امر به معنی دستور دادن است.(1)

معنای عرفی و اصطلاحی نهی عبارت است از بازداشتن افراد از از انجام کاری و با لفظ لاتفعل ویا الفاظ هم معنی آن می آید.(2)

در تحقیق امر به معروف و نهی از منکر برخی، علو و یا استعلای آمر یا ناهی را شرط می دانند. اما امام خمینی این شرط را معتبر نمی داند.

حضرت امام در تحریر الوسیله می فرماید: آمر و ناهی در قضیه ی امر به معروف و نهی از منکر همان مکلف است که نسبت به طرف مقابل ممکن است عالی یا سافل باشد.(3)

مفهوم معروف و منکر

راغب اصفهانی می گوید:«المعروف اسم لکل فعل یعرف بالعقل او الشرع حسنه و المنکر ما ینکر بهما» «معروف هر آن چیز و عملی است که خوبی آن به وسیله ی عقل و شرع شناخته می شود و منکر هر چیز و عملی است که قبح و زشتی آن به وسیله ی عقل و شرع شناخته شود».(4)

در مجمع البحرین آمده: «المعروف اسم جامع لکل ما عُرِفَ من طاعه الله و تقرب الیه و الااحسان الی الناس» «معروف اسمی جامع برای تمام چیزهایی است که به نوعی اطاعت خدای متعال محسوب شده و سبب تقرب به او و نیکی به مردم می شود». «المنکر کلما قبحه الشارع و حرمه فهو منکر»«منکر نیز هر آن چیزی است که شرع آن را قبیح دانسته و حرام کرده است».(5)

امین الاسلام طبرسی در مجمع البیان آورده است: «اطاعت از فرمان الهی معروف و معصیت ذدر مقابل او منکر است. هر عملی را که خدا و رسولش به آن امر نموده اند معروف است و هر آنچه خدا و رسولش از آن نهی کرده اند منکر».(6)

 

1. فرهنگ اصطلاحات اصول، ج1، ص163.

2. فرهنگ اصطلاحات اصول، ج2، ص199.

3. تحریرالوسیله، ج1، ص465.

4. مفردات الفاظ قرآن، ص343.

5. مجمع البحرین، ذیل ماده عرف و منکر.

6. مجمع البیان، ج23، ص357.

امر به معروف و نهی از منکر

بسم الله الرحمن الرحیم

امر به معروف و نهی از منکر

یکی از مسائل مهم و اساسی در جامعه ی اسلامی، مسئله ی امربه معروف و نهی از منکر است. پرداختن به این مهم بر همگان لازم و ضروری است. جامعه نیازمند امر به معروف است و این نهی از منکر است که جامعه را از گرفتار شدن در آسیب ها مصون نگاه می دارد.

متأسفانه این فریضه ی الهی در پس مسائل و شبهات فراوانی گرفتار شده است و رو به فراموشی گذاشته است.

اگر انسانی، فردی را از انجام گناهی نهی نماید و یا به کار حسنه ای امر کند، مورد اتهام و تهدید اجتماعی قرار می گیرد. کم نیستند افرادی که به واسطه ی انجام این امر الهی آسیب های جسمی و جانی دیده اند، نمونه ی بارز آن شهید علی خلیلی.

شناخت حدود و شرائط انجام این امر الهی کمک فراوانی به آمران به معروف خواهد نمود.

باید بدانیم که برای انجام این فریضه ی الهی چه شرائط و مقدماتی لازم است. باید حدود این مسئله روشن شود. لذا لازم است مقوله ی امر به معروف و نهی از منکر شناسانده شود تا برای انجام آن دچار مشکل نشویم.

امر و نهی در لغت:

«امر» در لغت به معنی طلب و خواستن و در معانی دیگری مثل شی و فعل و حادثه نیز استعمال می شود. اگر به معنی طلب استعمال شود بر وزن اوامر جمع بسته می شود و در معانی دیگر بر وزن امور جمع بسته می شود.(1)

در فرهنگ الفبایی در باره ی ماده امر چنین آمده:

ماده ی امر یعنی فرمان دادن، این ماده گاهی به معنی حال و موضوع و کار و پیش آمد نیز می آید و بر وزن امور جمع بسته می شود.(2)

امر در قرآن کریم در معانی متعددی استعمال شده است که ظاهرا دو معنی اصل بوده و مابقی معانی به این دو معنی باز می گردند: (3)

الف) طلب و فرمان:

«قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ» «بگو: «پروردگارم امر به عدالت کرده است‏» (اعراف/29)

«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها» «خداوند به شما فرمان مى‏دهد که امانتها را به صاحبانش بدهید» (نساء/58)

ب) کار و شیء:

«وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ» «و همه کارها بسوى خدا بازمى‏گردد»(فاطر/4)

«وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر» «و در کارها، با آنان مشورت کن!»(آل عمران/159)

به طور خلاصه می توان گفت که امر یا قولی است یا فعلی. قولی به معنی دستور و فعلی به معنی کار وشیء.

«نهی» در لغت یعنی بازداشتن از کاری.(4)

گاهی نیز به معنی زجر و منع آمده است «وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى‏» «نفس را از هوی و هوس باز دارد»(نازعات/40)

که مراد از این آیه دفع شهوت نفس است از فعل حرام.

نهی قولی اهم از آن آن است که به لفظ امر باشد مانند: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّور» «از پلیدیهاى بتها اجتناب کنید! و از سخن باطل بپرهیزید!»(حج/30) یا به لفظ لاتفعل «وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَة» «نزدیک این درخت نشوید»(بقره/35)

همچنین گفته شده که نهی ضد امر می باشد، امر به معنی طلب انجام فعل است، اما نهی به معنی ترک انجام فعل می باشد.(5)

پی نوشت:

1. مصباح المنیر، ج1، ص21.

2. فرهنگ الفبایی، ص123و124.

3. انوار الاصول، ج1، ص210و211.

4. فرهنگ الفبایی، ص809.

5. لسان العرب، ج14، ص312.